De Papenvaart loopt vanaf de Rietveldse molen via het Spookverlaat naar de Rijn. Het is de boezemvaart waarin de molen tot de jaren 60 van de vorige eeuw het opgemalen Rietveldwater loosde. Het Papenpad is een wandelpad en loopt langs de Papenvaart.
Maar waar komen die namen vandaan? Een paap is immers ‘’een mild scheldwoord voor een katholiek persoon”. Voor de historie moeten we terug naar het jaar 1572.
Hazerswoude was toentertijd nog maar een klein dorpje. Het had al wel een kerk, de St.Michaelskerk, gewijd aan de aartsengel. Deze kerk stond op de plek van de huidige Hervormde kerk.
De omwenteling die in april van dat jaar in Den Briel was begonnen, kreeg ook Hazerswoude in zijn greep. In juni 1572 werd de kerk van Hazerswoude door de aanhangers van de nieuwe leer in beslag genomen. De pastoor vluchtte en nam daarbij enkele kostbaarheden mee, zoals een koormantel, kelken en een monstrans. De Hazerswoudse kerk zou daarna definitief in protestantse handen blijven.
Schuilkerk
Voor katholieken die zich niet tot de nieuwe leer aangetrokken voelden, was er lange tijd geen gebedshuis. Maar rond 1581 kwam daar verandering in en werd de zolder van een boerderij aan de Rijndijk (nabij de latere Zwaantjeskerk) als schuilkerk ingericht. De katholieken mochten inmiddels wel hun geloof uitoefenen, zo lang dit maar niet in het openbaar gebeurde. Voor de vergunning voor deze schuilkerk moesten zij jaarlijks 200 gulden betalen aan de baljuw (ambtenaar), hetgeen voor die tijd geen klein bedrag was.
De schuilkerk aan de Rijndijk trok gelovigen uit een wijde omgeving. Vanuit het dorp liepen sommigen over “de Oostkade”. Deze kade was een waterkering tussen de Geer- en de Rietveldse polder en tussen de Rynenburger en Hoornse polder. Na de bouw van de Rietveldse molen en bijbehorende sluis in 1648 werd deze route nog aantrekkelijker. Je kon nu lopend de Kerkvaart oversteken en vervolgens vanaf de molen naar de Rijndijk lopen. Dit pad werd al gauw (smalend) het Papenpad genoemd.
De molen was te krachtig
Daar kwam in 1659 nog een Papenvaart bij. Toen de Rietveldse molen in 1648 begon te malen bleek hij krachtiger dan gedacht. Het water vanuit het Rietveld werd aanvankelijk in de Kerkvaart gespuid. Maar de dijken richting het dorp konden dit niet aan waardoor overstromingen plaatsvonden. De molen had dus een eigen afvoerkanaal nodig naar de Rijn. Deze werd vanaf de molen langs de Oostkade gegraven naar Dwarswetering, gelegen in het huidige Spookverlaat. Deze wetering had zelf reeds een uitgang naar de Rijn, gelegen langs de rest van de Oostkade. In 1659 kon de molen haar water via deze boezem rechtstreeks de Rijn in spuien.
We hadden toen dus al een Papenpad op de Oostkade, wat was er dan logischer dan deze vaart langs de Oostkade de Papenvaart te noemen?
De Zwaantjeskerk
In het begin van de 18e eeuw stond er aan de Rijndijk weer een echt kerkgebouw. En ook deze kerk was weer gewijd aan Sint Michael, zoals destijds de middeleeuwse kerk in het Dorp. De kerk werd in 1871 vervangen door een nieuw, beter kerkgebouw. Deze katholieke Michaelskerk aan de Rijn, had een functie voor de wijde regio. Velen kennen de kerk nog onder de bijnaam ‘de Zwaantjeskerk’.
Tot aan de 19e eeuw werd het Papenpad belopen, daarna raakte dit kerkpad in ongebruik. Want in 1797 kreeg Hazerswoudedorp zijn eigen katholieke kerk weer terug. Toen nog in een leegstaande kerk van de doopsgezinde gemeente, maar in 1881 – door toedoen van pastoor Van Zon – in een nieuw kerkgebouw zoals we dat nu kennen. Patroon van de kerk werden de heilige Engelbewaarders. Zo werd via de naam de band met de middeleeuwse kerk in het dorp alsnog behouden. De Zwaantjeskerk aan de Rijndijk is inmiddels gesloopt.
En de oude Michelskerk?
In 1664 werd de oude middeleeuwse kerk in het Dorp gesloopt. De protestanten lieten op dezelfde plek een nieuwe bouwen, de kerk van de Hervormde gemeente, zoals die er nu staat. Ook binnen de eigen gelederen woedde bij de protestantse beweging door de eeuwen heen een geloofsstrijd. Zo ontstonden in Hazerswoude verschillende afscheidingen. Uiteindelijk bleef hiervan naast de Hervormde Kerk als enige de Gereformeerde Kerk over. Eind 19e eeuw liet zij een kerkgebouw neerzetten op de hoek van de Gemene weg en de Dorpsstraat. In 1969 werd dit gebouw verlaten voor een nieuwe kerk, de huidige kerk de Korenaar.
Ieder geloof zijn eigen bakker
De geloofsstrijd sloeg uiteindelijk neer in de verzuiling, hier maar ook elders in ons land. In het sociale en politieke (verenigings)leven ging men zich langs de lijnen van het eigen geloof organiseren. In een dorp als Hazerswoude, waar de geloofsstrijd heftig was geweest, nam die verzuiling soms groteske vormen aan. Ook in het Rietveld dat buiten het dorp lag, was dat merkbaar. Tot in de jaren 60 bezorgden de leveranciers in het vaardorp nog aan huis met de roeiboot. Maar dan had je een hervormde, katholieke en gereformeerde bakker, kruidenier of slager en zij leverden elk alleen aan hun eigen geloofsgenoten. Druk was het wel, maar niet erg efficiënt. ‘Time’ was toen nog lang geen ‘money’.
Het Papenpad -Het eerste stuk loopt van de burg. Ten Heuvelhofweg naar het Spookverlaat en is het best te belopen. Het pad verspringt bij het Spookverlaat maar gaat daarna verder tot aan de N11. Daar kan je linksaf via bruggen over slootjes naar de Oostvaart lopen.
De Papenvaart – Deze loopt vanaf de Rietveldse molen naar het Spookverlaat; daar maakt de vaart een slinger en gaat vervolgens onder de N11 en de spoorlijn door naar de Rijn, waar hij is afgedamd. Er gaat wel een duiker onder de Rijndijk door. Vooral het gedeelte van de vaart in het Spookverlaat is in combinatie met de omringende natuur werkelijk schitterend.
Sedert 1966 heeft de Papenvaart de functie van waterinlaatkanaal: het water stroomt vanaf de Rijn door de Papenvaart het Rietveld in met het doel het polderwater vers te houden. Vlak bij de molen is er daarvoor een wateroverslag gemaakt, ook wel ‘de waterval’ genoemd. De maalfunctie van de molen is sinds diezelfde tijd overgenomen door het gemaal in de (voorheen) Hoornse polder.
